تعریف آزمون های عملکردی:
· آزمون های عملی در هم تنیده ای که با استفاده از ابزار و وسایل، دانش عملی و محتوایی دانش آموزان، توانایی آنان در بکار گیری دانش فراگرفته شده برای استدلال کردن و حل مسئله ی مورد سنجش که در بر گیرند? داوری و قضاوت، در مورد بازده یا عملی است.
- آزمون های عملکردی با مهارت سر و کار دارند مهارت در استفاده از فرآیندها و شیوه های اجرایی و نیز مهارت در تولید فرآورده ها برای مثال دروس علوم با مهارتهای آزمایشگاهی، دروس ریاضی با مهارتهای حل مساله، دروس فارسی و زبان انگلیسی با مهارتهای بر قرار کردن ارتباط.
- آزمون های عملکردی ابزاری هستند که بعنوان مکمل آزمون های کتبی می توانند معلمان را در بهتر سنجیدن میزان توفیق یادگیرندگان در رسیدن به هدفهای متنوع تحصیلی یاری دهند.
هدفهای آموزش و یادگیری را می توان به دو بخش زیر تقسیم کرد:
? هدفهای که به دانستن در باره امور مربوط می شوند: مثلاً‌میکروسکوپ برای مطالعه جانداران کوچکی که با چشم غیر مسلح مشاهده نمی شوند به کار می رود .
? هدفهایی که به دانستن نحوه انجام دادن یا کاری مربوط می شوند. ( مثلاً کار کردن با میکروسکوپ ) آن دسته از وسایل اندازه گیری که می کوشند تا بسنجند که چگونه می توان کاری را انجام دهد غالباً آزمون های عملکردی نام دارند و آن دسته از وسایل اندازه گیری که می کوشند تا دامنه و صحت دانش شخص را بسنجند معمولاً آزمون های کتبی نامیده می شوند.
ملاک یا معیار عملکرد در هدفهای عملکردی
الف) با توجه دقت به عملکرد: مثلا ً‌با استفاده از یک دماسنج، دما را تا دهم درجه اندازه گیری کند.
ب) با توجه به سرعت عملکرد: مثلاً با در اختیار داشتن وسایل لازم در پانزده دقیقه عیب یک رادیو را تشخیص دهد.
پ) با توجه به توالی درست مراحل: مثلاً در آزمایشگاه یک میکروسکوپ را با رعایت مراحل درست تنظیم کند.
ت) با توجه به مهارت عملکرد: مثلاً با دردست داشتن اره یک قطعه چوب را با مهارت اره کند.
ث) با توجه به رعایت ایمنی: مثلاً اتومبیلی را بودن زیر پا گذاشتن هیچ یک از مقررات ایمنی رانندگی براند.
فرآیند در مقایسه با فرآورده
? آزمون های عملکردی با فرآیند، فرآورده و یا ترکیبی از این دو سرو کار دارند. ماهیت عملکرد مورد سنجش مشخص می سازد که تأکید بر چه قسمتی باید باشد بعضی از عملکرد ها به محصولات یا فرآورده های ملموس و عینی نمی انجامد مانند کار با وسایل آزمایشگاهی، سخنرانی کردن، نواختن آلات موسیقی.
? در بعضی زمینه های عملکردی دیگر، محصول یا فراورده مورد تأکید است و توجه چندانی به فرایند یا شیوه اجرا نمی شود؛ مانند ارزشیابی از یک مقاله تحقیقی.
? در بسیاری از موارد هم فرآیند و هم فرآورده هر دو به عنوان جنبه های مهم عملکرد سنجش می شوند؛ برای مثال مهارت در عیب یابی و تعمیر یک تلویزیون یا اتومبیل.
انواع آزمونهای عملکردی:
v آزمون عملکرد کتبی: این آزمون عمدتاً بر کاربرد آموخته ها در موقعیّت های عملی تأکید دارد.
v آزمون عملکرد شناسایی: در این روش فراگیر از طریق شناسایی عیب و اشکال وسیله، توانایی و مهارت عملی خود را آشکار می سازد.
v سنجش عملکرد در موقعیّت های شبیه سازی شده: در این آزمون از فراگیر خواسته می شود تا در یک موقعیّت شبیه سازی شده یا خیالی، همان اعمالی را انجام دهد که در موقعیّت های واقعی، ضروری اند؛ مثلاً تنفس مصنوعی که در این موارد با تهیه یک آزمون کتبی عملکردی از نوع سیاهه یا چک لیست، فهرست وارسی، مقیاس درجه بندی، فرد ارزیاب می تواند به سنجش فرآیند بروز عملکرد اقدام نماید.
v آزمون عملکردی نمونه کار: شبیه ترین روش بر موقعیّت واقعی در زندگی طبیعی افراد، روش نمونه کار است. در روش نمونه ی کار که نزدیک ترین روش سنجش به عملکرد واقعی است فراگیر در محیط طبیعی سنجش می شود؛ مثل آزمون رانندگی اتومبیل در محیط واقعی یا ساخت مکعب با ابعاد معین و با ابزاری که در دست دارند.
نکته مهم: در این تقسیم بندی آزمون نوع اول یعنی آزمون کتبی عملکردی بیشترین فاصله را از عملکرد در زندگی واقعی دارد ولی آخرین نوع آزمون یعنی نمونه کار کمترین فاصله را از عملکرد در زندگی واقعی دارد روشهای چهار گانه بالا را هم می توان جداگانه به کار بست و هم با یکدیگر مورد استفاده قرار دارد.
آزمون کتبی عملکردی:
? این آزمون عمدتا بر کاربرد آموخته ها در موقعیت های عملی یا شبیه سازی تاکید دارد؛ مثلا از دانش آموز خواسته می شود که یک داستان کوتاه بنویسید یا اَشکال را نامگذاری کند یا نتایج حاصل از یک آزمایش را بنویسد و یا احساسات خود را با جملات زیبا و رسا بیان کند.
آزمون شناسایی
? زمانی که از دانش آموز می خواهید اِشکال مداری را که لامپ آن روشن نمی شود پیدا کند، وسایل و مراحل انجام یک آزمایش علوم تجربی را مشخص کند یا تلفظ درست یک کلمه در هدیه های آسمانی یا روش درست حل یک مسئله ی ریاضی را تشخیص دهد، به واقع دانش آموز را در معرض آزمون عملکردی از نوع آزمون شناسایی قرار داده اید.
انجام عملکرد در موقیت های شبیه سازی شده
? در آزمون شبیه سازی یا انجام عملکرد در موقعیت های شبیه سازی شده از یاد گیرنده خواسته می شود تا در یک موقعیت شبیه سازی شده یا مصنوعی یا خیالی همان اعمالی را انجام دهد که در موقعیت های واقعی ضروری هستند، برای نمونه در تربیت بدنی، ضربه زدن به یک توپ خیالی یا انجام حرکات مختلف شنا در بیرون از آب از این نوع آزمون اند. کاربرد این عملکرد بیشتر برای آموزش مهارتهای مختلف مانند دوچرخه رانی مورد استفاده قرار می گیرد.
نمونه کار:
در روش نمونه ی کار که نزدیک ترین روش سنجش به عملکرد واقعی است، فراگیر در محیط طبیعی سنجش می شود. برای مثال، دوچرخه رانی در شرایط واقعی یا در محیط های آموزشی، آزمون دقت دانش آموز در کار با وسایل آزمایشگاهی، در درس هدیه های آسمانی وقتی دانش آموزان در عمل متنی را با زبان خود بازگو کند و در درس ریاضی وقتی از دانش آموزان خواسته می شود با ابزاری که در اختیار دارند یک مکعب با ابعاد معینی بسازند، از انواع آزمون ها است.
نحو? اجرای آزمون عملکردی
? پاسخ گزین
? پاسخ نگار
? انجام یک فعالیت
? تهی? یک وسیله
روش های آزمون عملکردی
? مشاهده در مو قعیت های طبیعی
? انجام آزمایش
? اجرای پروژه
? پوش? کار
? ایفای نقش
? نمایش دادن
آزمونهای عملکردی چگونه طراحی می شوند؟
برای طراحی آزمون های عملکردی در هر درس یا هر موضوع درسی، ابتدا جدول مشخصات درس یا شناسنامه و هدف های درس را تهیه کنید. اندازه گیری هدف های قابل اندازه گیری یا آزمون های سنتی را به عهده ی همان آزمون بگذارید. هدف هایی را که سنجش آن ها به آزمون های عملکردی نیاز دارد؛ مثل مهارت، کاربرد ابزار، توجه به مسائل ایمنی، توانایی انجام فعالیت در مدت زمان معین و با دقتی معین و ... مشخص کنید و برای آنها ابزار سنجش مناسبی طراحی کنید.
